بیل مکانیکی (به انگلیسی: Excavator) از ماشین‌های سنگین عمرانی و مهندسی است که شامل بازوی مفصلی (دکل و استیک)، باکت و کابین گردان (فیرو) در قسمت بالا و زنجیر یا چرخ لاستیکی در زیر می‌باشد. این ماشین ارتقاء یافتهٔ بیل‌های بخار است. از قابلیت‌های این ماشین می‌توان به نصب چکش (پیکور) که بسیار پرکاربرد است و نصب مته، سنگ جت، قیچی فلزبر، چنگک، گراپ و دیگر ادوات اشاره کرد. نصب چکش هیدرولیکی یا پنوماتیک به جای باکت این دستگاه، این امکان را فراهم می‌کند که سطوح و حجم‌ها سنگی یا بتونی را که بنا به دلایلی نمی‌توان با مواد منفجره یا کمپرسور تخریب کرد، به‌وسیله مجموعه این دو وسیله (بیل و چکش) تخریب نمود. لازم است ذکر شود به دلیل حجم کم باکت و هزینه‌های بالای نگهداری، برای خاک‌های نرم و با حجم زیاد لودر وسیله اقتصادی‌تر است، اما مورد اطمینان برای کارهای شهری نیست (به دلیل رانش ایجاد شده برای ساختمان‌های اطراف)، که این موضوع باعث برتری بیل مکانیکی می‌شود.
انواع بیل مکانیکی عبارتند از: بیل مکانیکی چرخ زنجیری و بیل مکانیکی چرخ لاستیکی که هر کدام متناسب با نوع محل کاربرد مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند محیط‌های کوهستانی، شهری، بیابانی و…
قسمت های بیل مکانیکی :
قسمت پایینی : در قسمت پایینی بیل مکانیکی، چرخ لاستیکی یا زنجیر وظیفه جابجایی و حرکت بیل را به عهده دارد و به شکلی ساخته شده که قابلیت استفاده در مکان های مختلف و شرایط ویژه را دارند.
قسمت بالایی : کابین چرخشی و باکت بازوی مفصلی در قسمت بالایی بیل مکانیکی برای جرکت دادن آن سیلندرهایی تعبیه شده تا امکان حرکت بازو و باکت فراهم شود. بوم جزء دیگری از بازوی مفصلی است که امکان تغییر طول آن وجود دارد. بخش دیگری از قسمت بالایی بیل مکانیکی دارای کابین اپراتور، موتور و وزنه تعادلی است.
مزایای استفاده از بیل مکانیکی :
قابلیت انجام عملیات به صورت ثابت و بدون نیاز به فضای وسیع
قابلیت نصب تجهیزات جانبی مختلف
انجام عملیات حفاری تا عمق زیاد
قدرت مانور و پایداری بسیار بالا
نکاتی که باید در هنگام کار با بیل مکانیکی رعایت شود :
حدالامکان هنگام عملیات، دستگاه در سطح بالاتر قرار بگیرد.
با جام نباید به سطوح سخت و محکم ضربه زد.
تمیز بودن دندانه‌های بیل حین بارگیری.
از ایستادن زیر تجهیزات خودداری شود.
حین کار مراقب کابل برق باشید.